Als mede-oprichter van Basicly verdiept Robert zich al heel wat jaren in digitale geletterdheid. Een term die daar onlosmakelijk mee is verbonden is “de 21e eeuwse vaardigheden” (of: 21st century skills). Als leerkracht zul je deze term ongetwijfeld vaak horen in een vergadering waarin het gaat over de toekomst van jullie onderwijs. Maar wat is nu precies de essentie van deze term? Wat maakt dat leerlingen andere vaardigheden nodig hebben? Waar komt de term eigenlijk vandaan en wat moet je er als leerkracht in je dagelijkse onderwijs mee? In deze blog geeft Robert je hier meer inzicht in.
Robert Adema | 30 juni 2021
De afgelopen decennia is altijd gebleken dat de benodigde vaardigheden om te kunnen functioneren worden afgedwongen door maatschappelijke omstandigheden. De dominante ‘grondstof’ bepaalde de dominante vaardigheden en kwaliteiten die mensen nodig hadden in hun werk. Zo moest je in een agrarische samenleving (19e eeuw) werken op het land (dominante grondstof) en ontwikkelde je spierkracht en fysieke handigheid. In een industriële samenleving (20e eeuw) ontwikkelde je analytisch denken, want machines moesten ontworpen en onderhouden worden.
De 21e-eeuwse vaardigheden komen natuurlijk niet uit de lucht vallen. De maatschappelijke veranderingen die we nu doormaken gaan ontzettend snel. Dat is relatief nieuw, want generaties voor ons moesten zichzelf een of maximaal twee keer in hun carrière aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Ze verhuisden als het ware van de ene status quo naar de volgende. Ging je bijvoorbeeld in de jaren 60 aan het werk, dan heb je een keer de overgang meegemaakt van dienstensamenleving naar de informatiesamenleving. Deze luxe hebben we niet meer. Een dynamische omgeving is de nieuwe status quo. We maken deel uit van een voortdurende transitie als gevolg van technologische vooruitgang. De 21e eeuwse vaardigheden zijn bedacht als antwoord op de vraag welke kennis en vaardigheden nodig zijn voor een individu om te kunnen functioneren in deze snel veranderende maatschappij.
“De 21e eeuwse vaardigheden zijn bedacht als antwoord op de vraag welke kennis en vaardigheden nodig zijn om te kunnen functioneren in deze snel veranderende maatschappij.”
Ik benoemde het hierboven al: we leven in een snel veranderende samenleving. Vaak wordt dit door anderen onderbouwd met een opsomming van recente indrukwekkende technologische ontwikkelingen. Maar is het werkelijk zo dat de wereld sneller verandert dan voorheen? En zo ja, hoe komt dat?
We leven in een samenleving waarin informatie het belangrijkste middel is voor eigenlijk alles wat we doen en produceren. En juist de vorm en de manier waarop informatie mensen bereikt, is afgelopen decennia het meest veranderd. Voorheen kon informatie maar op een plek tegelijkertijd zijn. Maar nu is informatie niet alleen digitaal, maar verbonden digitaal. Dit houdt in dat de informatie niet alleen digitaal is, maar altijd en overal beschikbaar is en heel makkelijk met elkaar gedeeld kan worden.
Kennis is de grondstof van de overgrote meerderheid van de branches waar we vandaag de dag in werken. Het verzamelen, interpreteren en verwerken van informatie is voor bijna iedereen dagelijkse kost. Want in een kenniseconomie, wat het economische gevolg is van een informatiesamenleving, verdienen we ons geld met kennis en informatie. Dit type samenleving heeft zich vanaf de tweede wereldoorlog geleidelijk ontwikkeld door toegenomen welvaart, waarbij we langzaam afscheid nemen van de industriële samenleving.
Om voorgaande duidelijk te maken kan ik het werk van Basicly als voorbeeld nemen. Een groot deel van ons werk bestaat uit het verzamelen van informatie over het vakgebied digitale geletterdheid, wat wij vervolgens interpreteren naar specifieke onderdelen voor het basis- en voortgezet onderwijs. Uiteindelijk verwerken we deze informatie in passend lesmateriaal en ontwikkelen we met deze informatie een bijpassend online platform.
Sinds een jaar of tien leven we in een digitaal verbonden samenleving. Dit maakt bijvoorbeeld massaal thuiswerken nu mogelijk, iets wat 20 jaar geleden niet mogelijk was geweest. In deze digitaal verbonden samenleving is informatie nog altijd de belangrijkste grondstof, maar het verbonden karakter maakt dat iedereen over alle informatie kan beschikken. Hierdoor is alle informatie die jij nodig hebt beschikbaar en om daar mee om te kunnen gaan doet dit type samenleving een beroep op nieuwe vaardigheden. En dat is de kern van de zogenaamde 21e-eeuwse vaardigheden.
2009
Voor het ontstaan van de term 21e eeuwse vaardigheden steken we de Atlantische oceaan over en gaan we naar het jaar 2009. Hoewel de 21e eeuw dan al even aan de gang is, is het Amerikaanse National Education Association’s Partnership for 21st Century Skills de partij die voor het eerst met deze term komt. Dit partnership is een verbond van onderwijsinstellingen en bedrijven in de Verenigde Staten en zij ontwikkelden een aantal standaarden voor vaardigheden die voor de toekomst noodzakelijk zullen zijn, waaronder:
2014
Vijf jaar later, in 2014, nam Kennisnet in Nederland het voortouw waar het om de 21e eeuwse vaardigheden ging. Zij presenteerde een cirkel-model waar in de kern de vakken taal en rekenen staan. Daaromheen staan zeven vaardigheden gegroepeerd: creativiteit, probleemoplossend vermogen, kritisch denken, samenwerken, communiceren, ICT-geletterdheid en sociale en culturele vaardigheden. Daaromheen bevindt zich een tweede set kernvakken, maar welke kernvakken dat zijn is niet duidelijk. Tot slot wordt het model omsloten door de thema’s leven, werken en leren.
Model Kennisnet uit 2014
2016
Kennisnet en SLO bouwden daarna voort op het oorspronkelijke model en hebben in 2016 een model met elf vaardigheden ontwikkeld. In dit model is ‘digitale geletterdheid’ uitgesplitst in vier afzonderlijke vaardigheden (mediawijsheid, ICT-basisvaardigheden, informatievaardigheden en computational thinking) die toegevoegd zijn aan kritisch denken, probleem oplossen, samenwerken, ICT- basisvaardigheden, sociale en culturele vaardigheden, communicatie, zelfregulatie, en creatief denken. Vandaag de dag is het model van SLO en Kennisnet het leidende model in Nederland als het gaat om de 21e eeuwse vaardigheden.
Model Kennisnet en SLO uit 2016
Dit laatste model van SLO en Kennisnet is het model wat je ongetwijfeld wel een keer voorbij hebt zien komen. En wellicht heb je je als leerkracht al eens afgevraagd: ‘wat is hier allemaal nieuw aan?’ Een terechte vraag, want de meeste 21e eeuwse vaardigheden verschillen namelijk nauwelijks van vaardigheden die in de 20e of zelfs de 19e eeuw ook belangrijk waren. Er zijn weinig mensen die zullen beweren dat kritisch denken, problemen oplossen, samenwerken, sociale en culturele vaardigheden, communicatie, zelfregulatie, en creatief denken niet nodig waren in de vorige eeuwen. Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, te geloven dat de gigantische veranderingen in wetenschap, technologie, cultuur en maatschappij tot stand zijn gekomen door mensen die niet kritisch konden denken, geen problemen konden oplossen en/of niet creatief waren. Misschien waren de ‘tools’ daarvoor, of een aantal daarvan, anders dan tegenwoordig, maar deze vaardigheden waren ook toen nodig als mensen succesvol wilden zijn in hun werkzame leven.
Toch is er een wezenlijk verschil met vroeger. In voorgaande eeuwen kon men ervan uit gaan dat de beschikbare bronnen (bv. boeken in de bibliotheek, encyclopedieën, kranten en andere media) betrouwbaar waren. Met de enorme toename van beschikbare informatie en informatiebronnen die het internet ons heeft gegeven, al dan niet betrouwbaar, zullen wij allemaal moeten beschikken over vaardigheden om met informatie, media en technologie om te gaan. Dit is dan ook precies waar het vakgebied digitale geletterdheid over gaat. Daarnaast verandert technologie snel en moeten mensen in staat zijn om zichzelf nieuwe digitale vaardigheden aan te leren. Dit laatste gaat meer over een houding als wendbaarheid en ondernemendheid.
De andere 21e eeuwse vaardigheden dragen vooral bij aan die wendbare en ondernemende houding van leerlingen. En die vaardigheden zijn dus niet nieuw, maar wel van essentieel belang om zo goed mogelijk te functioneren in de 21e eeuw!
De 21e eeuwse vaardigheden zijn niet ter vervanging van het huidige curriculum, maar zijn vaardigheden die overal zouden moeten terugkomen. Deze vaardigheden zijn belangrijk omdat wij in een digitaal verbonden samenleving leven die in een snel tempo verandert als gevolg van digitalisering. Om je als individu zo goed mogelijk te kunnen ontwikkelen, heb je de vaardigheden nodig om goed met informatie, media en technologie om te gaan en moet je in staat zijn om jezelf te kunnen aanpassen aan de samenleving.